یبوست: علل و راه‌های درمان قطعی آن
یبوست یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی در سراسر جهان است که می‌تواند افراد را در هر سن و شرایطی درگیر کند. این مشکل، صرفا به تاخیر در اجابت مزاج محدود نمی‌شود؛ بلکه با نشانه‌هایی مانند: کاهش تعداد دفعات دفع و احساس تخلیه ناقص همراه است. چنین نشانه‌هایی نه تنها آزاردهنده هستند، بلکه در صورت تداوم، می‌توانند به مشکلات جدی‌تری مانند: بواسیر، شقاق و حتی اختلال در عملکرد روده‌ها منجر شوند. اگر شما هم بارها با ناراحتی‌های ناشی از یبوست روبه‌رو شده‌اید، نگران نباشید این مقاله دقیقا برای شما نوشته شده است. در ادامه با ما همراه باشید تا دلایل پنهان یبوست، روش‌های پیشگیری، و راهکارهای درمانی موثر و علمی را با هم مرور کنیم؛ شاید فقط چند تغییر ساده در عادت‌های روزمره‌تان، راه‌حل اصلی باشد که مدت‌ها دنبالش بودید.
علائم یبوست
به‌طور معمول، یبوست با کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته تعریف می‌شود. علائم یبوست از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما شایع‌ترین علائم یبوست شامل: مدفوع سفت و خشک، زور زدن هنگام دفع، احساس انسداد در مقعد، درد و ناراحتی شکم و نفخ می‌باشند. بعضی از افراد نیز ممکن است دچار تهوع و کاهش اشتها شوند. شدت یبوست می‌تواند متغیر باشد؛ در برخی موارد یبوست خفیف و گذرا است، درحالی که در موارد دیگر، مزمن و ناتوان‌کننده است. تشخیص یبوست بر اساس شرح‌حال بیمار و معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی باشد.
علل یبوست
یبوست می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی، از جمله رژیم غذایی نامناسب، کم‌آبی بدن، کم‌تحرکی، مصرف برخی داروها، بیماری‌های زمینه‌ای و مشکلات روانی باشد. در ادامه به بررسی این موارد خواهیم پرداخت:
رژیم غذایی نامناسب
کمبود فیبر در رژیم غذایی یکی از شایع‌ترین علل یبوست است. فیبر به افزایش حجم مدفوع کمک کرده و عبور آن را از روده تسهیل می‌کند. غذاهای فراوری شده، فست‌فودها و عدم مصرف میوه، سبزی‌ها و غلات کامل، باعث کمبود فیبر و بروز یبوست می‌شوند.
کم‌آبی بدن
آب کافی برای نرم کردن مدفوع و تسهیل عبور آن از روده ضروری است. کمبود آب باعث سفتی و خشکی مدفوع و دشواری در دفع آن می‌شود.
کم‌تحرکی و نشستن طولانی‌مدت
فعالیت بدنی به تحریک حرکات روده کمک می‌کند. کم‌تحرکی و نشستن طولانی‌مدت باعث کاهش فعالیت روده و بروز یبوست می‌شود.
مصرف برخی داروها
برخی داروها شامل: داروهای ضد درد (به‌خصوص داروهای حاوی کدئین)، داروهای ضدافسردگی، مکمل‌های آهن، داروهای فشارخون و داروهای آنتی‌هیستامین، باعث ایجاد یبوست می‌شوند.
بیماری‌های زمینه‌ای
برخی بیماری‌ها شامل: سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، کم‌کاری تیروئید، دیابت، بیماری پارکینسون و مولتیپل اسکلروزیس (MS) باعث یبوست می‌شوند. مشکلات روانی مانند: استرس، اضطراب و افسردگی نیز می‌توانند بر عملکرد روده تاثیر منفی بگذارند و باعث یبوست شوند.
تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونی در دوران بارداری، قاعدگی و یائسگی، می‌توانند باعث یبوست شوند. به عنوان مثال افزایش هورمون پروژسترون در دوران بارداری باعث کاهش فعالیت روده می‌شود.
افزایش سن
با افزایش سن، فعالیت روده کاهش و احتمال بروز یبوست افزایش می‌یابد. همچنین، افراد مسن به علت بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف داروهای مختلف بیشتر در معرض یبوست هستند.
نادیده گرفتن احساس دفع
نادیده گرفتن و به تاخیر انداختن اجابت مزاج باعث می‌شود روده به سیگنال‌های بدن پاسخ ندهد و مدفوع سفت‌تر شود.
سفر و تغییر در روال زندگی
سفر و تغییر در روال زندگی می‌توانند باعث ایجاد یبوست شوند. تغییر در رژیم غذایی، ساعت خواب و فعالیت بدنی بر عملکرد روده تاثیر می‌گذارد.
راه‌های درمان یبوست
برای درمان یبوست راه‌های درمانی متفاوتی وجود دارند. در مراحل ابتدایی می‌توان از راه‌های ساده استفاده کرد. در صورت مزمن شدن یبوست و بروز نشانه‌های خطرناک، باید به پزشک مراجعه کرد تا راه‌های پیشرفته‌تری برای درمان بیمار درنظر گرفته شوند. به‌طور کلی روش‌های درمان یبوست عبارت‌اند از:
افزایش مصرف فیبر
مصرف غذاهای غنی از فیبر مانند: میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل و حبوبات، به افزایش حجم مدفوع و تسهیل عبور آن از روده کمک می‌کنند. سعی کنید روزانه حداقل ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر مصرف کنید.
نوشیدن آب کافی
نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز، به نرم‌شدن مدفوع و تسهیل دفع آن کمک می‌کند. همچنین، آب به مرطوب نگه‌داشتن روده و جلوگیری از سفت‌شدن مدفوع کمک می‌کند.
ورزش منظم
ورزش منظم باعث افزایش فعالیت روده و بهبود یبوست می‌شود. سعی کنید حداقل ۳۰ دقیقه در روز ورزش کنید. پیاده‌روی، شنا و دوچرخه سواری از جمله ورزش‌های مناسب برای بهبود یبوست است.
مصرف پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که با زندگی در روده به بهبود سلامت آن کمک می‌کنند. مصرف پروبیوتیک‌ها به بهبود یبوست و تنظیم حرکات روده کمک می‌کند. ماست، کفیر، ترشی کلم و کیمچی از جمله منابع غنی پروبیوتیک است.
مصرف غذاهای ملین
برخی غذاها دارای خاصیت ملین هستند و به بهبود یبوست کمک می‌کنند. آلو، انجیر، روغن زیتون، قهوه و آب آلو از جمله غذاهای ملین هستند.
استفاده از ملین‌ها
در صورتی که تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی نتوانند یبوست را بهبود بخشند، ممکن است بیمار نیاز به استفاده از داروهای ملین داشته باشد. ملین‌ها انواع مختلفی دارند، از جمله ملین‌های حجیم کننده، ملین‌های نرم‌کننده مدفوع، ملین‌های محرک و ملین‌های اسمزی. هر کدام از این ملین‌ها، مکانیسم اثر متفاوتی دارند و باید تحت‌نظر پزشک مصرف شوند.
بیوفیدبک
بیوفیدبک یک روش درمانی است که به شما کمک می‌کند کنترل بیشتری بر عضلات کف لگن خود داشته باشید. در این روش، از حسگرهایی برای نظارت بر فعالیت عضلات کف لگن استفاده می‌شود و به شما آموزش داده می‌شود که چگونه این عضلات را شل کنید تا دفع مدفوع آسان‌تر شود.
جراحی
اگرچه بیشتر موارد یبوست با اصلاح سبک زندگی، تغذیه مناسب و درمان دارویی بهبود می‌یابند، اما در برخی شرایط نادر و پیچیده، ممکن است پزشک گزینه‌ی جراحی را مطرح کند. این تصمیم زمانی گرفته می‌شود که یبوست مزمن به درمان‌های غیرتهاجمی پاسخ نداده و زندگی بیمار را به‌طور جدی تحت تاثیر قرار داده باشد.
چگونه از مبتلا شدن به یبوست پیشگیری کنیم؟
مصرف رژیم غذایی غنی از فیبر، نوشیدن آب کافی، ورزش منظم و اجتناب از به تاخیر انداختن اجابت مزاج، از جمله راهکارهای پیشگیری از یبوست هستند. همچنین، اجتناب از مصرف بیش از حد داروهای ملین و مدیریت استرس و اضطراب نیز می‌توانند به پیشگیری از یبوست کمک کنند. مصرف پروبیوتیک‌ها نیز برای بهبود سلامت روده و پیشگیری از یبوست مفید هستند.
عوارض یبوست
یبوست علاوه بر اینکه باعث کاهش کیفیت زندگی بیماران می‌شود، می‌تواند عوارض خطرناکی نیز ایجاد کند. در ادامه به معرفی بعضی از این عوارض خواهیم پرداخت:
هموروئید
هموروئید به دلیل فشار ناشی از زور زدن هنگام دفع مدفوع ایجاد می‌شود. این فشار باعث تورم و التهاب عروق خونی در ناحیه مقعد می‌شود. درد، خارش و خونریزی در ناحیه مقعد از علائم هموروئید است.
شقاق مقعد
شقاق مقعد یک زخم یا پارگی کوچک در پوشش مقعد است. این زخم به دلیل عبور مدفوع سفت و خشک از مقعد ایجاد می‌شود. شقاق مقعد باعث درد شدید و خونریزی هنگام دفع می‌شود.
پرولاپس رکتوم
پرولاپس رکتوم به معنی بیرون‌زدگی بخشی از رکتوم از مقعد است. این وضعیت به دلیل ضعف عضلات کف لگن و فشار ناشی از زور زدن هنگام دفع ایجاد می‌شود.
گیر افتادن مدفوع
گیر افتادن مدفوع یعنی تجمع مدفوع سفت و خشک در رکتوم، که تخلیه آن دشوار است. این وضعیت باعث درد شدید شکم، تهوع، استفراغ و نفخ می‌شود.
انسداد روده
در موارد نادر، یبوست مزمن منجر به انسداد روده می‌شود. انسداد روده یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که نیاز به درمان فوری دارد. علائم انسداد روده شامل درد شدید شکم، تهوع، استفراغ، نفخ و عدم توانایی در دفع مدفوع و گاز است.
بی‌اختیاری مدفوع
یبوست مزمن، به‌ویژه در سالمندان، می‌تواند به بی‌اختیاری مدفوع منجر شود. در این شرایط، فشار مداوم ناشی از تجمع مدفوع سفت و خشک ممکن است به مرور زمان باعث تضعیف عضلات اسفنکتر مقعد شود و در نتیجه، کنترل ارادی بر دفع کاهش یابد. این روند می‌تواند به نشت یا دفع غیرارادی مدفوع منجر گردد.
سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
یبوست مزمن درمان نشده، می‌تواند با ایجاد التهاب، افزایش نفخ، و اختلال در حرکات طبیعی روده، به تشدید علائم سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) منجر شود. در برخی موارد، این اختلال حتی ممکن است زمینه را برای بروز یا پیشرفت IBS فراهم کند، به‌ویژه اگر با عوامل محرکی مانند استرس یا تغذیه نامناسب همراه باشد. مدیریت به موقع یبوست، نقش مهمی در پیشگیری از پیچیده‌تر شدن این اختلال دارد.
تغییر در میکروبیوم روده
یبوست مزمن، منجر به عدم تعادل در میکروبیوم روده می‌شود و می‌تواند تاثیرات مخربی بر سلامت عمومی از جمله تاثیر بر دستگاه ایمنی، خلق‌وخو و متابولیسم داشته باشد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
زمانی که یبوست بیشتر از سه هفته ادامه پیدا کند یا با علائمی مانند: درد شکم مداوم، کاهش وزن بی‌دلیل، وجود خون در مدفوع، احساس انسداد کامل یا نیاز مداوم به تنقیه برای دفع همراه شود، مراجعه به پزشک ضروری است. برای درمان یبوست و شناسایی علت دقیق آن، بهتر است به پزشک عمومی یا متخصص گوارش (گاستروانتولوژیست) مراجعه کنید. این پزشکان با بررسی علائم و سابقه پزشکی، قادر خواهند بود که تشخیص دقیقی بدهند و در صورت لزوم، آزمایش‌های مورد نیاز را برای ارزیابی عملکرد روده یا یافتن مشکلات ساختاری تجویز کنند. اگر یبوست با مشکلات جدی‌تر مثل بیماری‌های تیروئیدی یا دیابت همراه باشد، ممکن است پزشک شما را به متخصص غدد یا متخصص داخلی ارجاع دهد.
کلام پایانی
درست است که یبوست یک عارضه آزار دهنده محسوب می‌شود اما در عین حال قابل پیشگیری و درمان است. با ایجاد تغییرات ساده مانند: مصرف کافی فیبر و آب، ورزش منظم و مدیریت استرس، می‌توانید به‌طور چشمگیری از بروز این عارضه جلوگیری کنید. به یاد داشته باشید در صورت تداوم یا شدت یافتن علائم، باید به پزشک مراجعه کنید؛ پزشکی که علاوه بر مدارک دانشگاهی معتبر و سال‌ها تجربه در درمان بیماران مختلف، با علم روز دنیا نیز آشنایی داشته باشد و از روش‌های جدید برای درمان یبوست بیماران خود استفاده کند. دکتر رضا قاسمیان ارومی، فوق تخصص جراحی کولورکتال و بیماری‌های پری آنال از بهترین دانشگاه‌های کشور، بهترین پزشکی هستند که در رفع یبوست و افزایش کیفیت زندگی، می‌توانند به شما کمک کنند.
سوالات متداول
بله، یبوست در کودکان بسیار شایع است. علل یبوست در کودکان شامل موارد زیر است:
تغییر رژیم غذایی (مانند شروع غذای کمکی در نوزادان) نگه داشتن مدفوع به دلیل ترس از درد یا ناراحتی، مشکلات در آموزش توالت رفتن، مصرف بیش از حد شیر گاو و کمبود فیبر در رژیم غذایی.
بله، یبوست در دوران بارداری نیز بسیار شایع است. زیرا تغییرات هورمونی باعث کندشدن حرکات روده می‌شوند. همچنین، بزرگ‌شدن رحم فشار بیشتری به روده وارد می‌کند و عبور مدفوع دشوارتر می‌شود. مصرف مکمل‌های آهن نیز می‌تواند یبوست در دوران بارداری را تشدید کند.
دیدگاهتان را بنویسید