فتق ناف در کودکان و بزرگسالان و راه‌های درمان آن
آیا تا به حال متوجه برجستگی کوچک و مقطعی در اطراف ناف خود یا کودکتان شده‌اید؟ این بیرون‌زدگی شاید در نگاه اول نگران‌کننده باشد، اما در بسیاری از مواقع نشانه‌ای از فتق نافی است؛ عارضه‌ای شایع که با تشخیص به موقع و درمان مناسب، جای نگرانی ندارد. فتق ناف مانند مهمان ناخوانده‌ای است که از یک نقطه ضعف کوچک در عضلات دیواره شکم ایجاد می‌شود. شناخت علائم و دلایل بروز آن، به شما کمک می‌کند تا در صورت بروز این مشکل، بهترین تصمیم را بگیرید. در این مقاله همراه ما باشید تا با علائم، علت‌ها و روش‌های درمان فتق ناف آشنا شوید و با خیال آسوده در مسیر درمان قدم بردارید. همچنین در صورت نیاز به بررسی تخصصی و درمان، می‌توانید با دکتر قاسمیان متخصص جراحی عمومی و دارای تجربه موفق در درمان انواع فتق، مشورت کنید. تشخیص دقیق و درمان به موقع، مهم‌ترین قدم در حفظ سلامت شما و فرزندتان است.
فتق ناف چیست؟
فتق ناف یک بیرون‌زدگی است که در ناحیه ناف (دکمه شکم) رخ می‌دهد. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از روده یا بافت چربی از طریق یک نقطه ضعیف در عضلات شکم بیرون بزند. در نوزادان و کودکان خردسال، این نوع فتق نسبتا شایع است و اغلب بدون نیاز به درمان خاصی، خودبه‌خود برطرف می‌شود. بااین‌حال در بزرگسالان، فتق ناف کمتر شایع است و نیاز به مداخله پزشکی دارد. فتق ناف معمولا دردناک نیست، اما هنگام سرفه کردن، زور زدن یا بلند کردن اجسام سنگین، بیرون می‌زند و باعث احساس ناراحتی بیمار می‌شود. فتق ناف با گذشت زمان بزرگتر می‌شود و در برخی موارد، می‌تواند منجر به عوارضی مانند گیرافتادن روده (incarceration) یا پیچ‌خوردن روده (strangulation) شود که در این صورت نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. به‌طور کلی، فتق ناف یک عارضه قابل درمان است و با تشخیص و درمان مناسب، می‌توان از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد.
علت ایجاد فتق ناف
فتق ناف معمولا به دلیل ضعف در عضلات دیواره شکم در ناحیه ناف ایجاد می‌شود. در نوزادان، این ضعف ممکن است به دلیل بسته نشدن کامل عضلات بعد از تولد باشد. در دوران بارداری، فشار ناشی از بزرگ شدن رحم می‌تواند باعث ضعیف شدن عضلات شکم شود. عوامل دیگری مانند: چاقی، سرفه مزمن، یبوست مزمن و بلندکردن اجسام سنگین، فشار زیادی به عضلات شکم وارد کرده و خطر ایجاد فتق ناف را افزایش می‌دهند. همچنین، سابقه خانوادگی فتق ناف نقش مهمی در افزایش احتمال ابتلا به این عارضه دارد. در برخی موارد، جراحی‌های قبلی شکم نیز می‌توانند باعث ضعف عضلات و ایجاد فتق ناف شوند. به‌طور خلاصه، فتق ناف ناشی از ترکیب عواملی چون ژنتیک، شرایط پزشکی و عادات زندگی است که باعث ضعف در عضلات دیواره شکم می‌شوند.
علائم فتق نافی در کودکان و نوزادان
در نوزادان و کودکان خردسال، فتق ناف به صورت یک برآمدگی نرم در ناحیه ناف ظاهر می‌شود که ممکن است هنگام گریه، سرفه یا زور زدن بیشتر نمایان شود. این برآمدگی معمولا بدون درد است و ممکن است زمانی که کودک آرام است یا دراز کشیده، کوچک یا حتی ناپدید شود. در بیشتر موارد، فتق ناف در نوزادان و کودکان هیچ علائم دیگری ایجاد نمی‌کند. با این‌حال در موارد نادر، اگر فتق گیر بیفتد (incarcerated)، ممکن است باعث درد، تورم و قرمزی در ناحیه ناف شود. درصورتی‌که روده در فتق گیر کند و جریان خون به آن قطع شود (strangulated)، علائمی مثل درد شدید، تب، استفراغ و عدم توانایی در دفع گاز یا مدفوع بروز می‌کنند. این وضعیت بسیار جدی است و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد. به‌طور کلی، اگر متوجه برآمدگی در ناحیه ناف کودک خود شدید، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
علائم فتق ناف در بزرگسالان
علائم فتق ناف در بزرگسالان با نشانه‌هایی همراه است که به مرور زمان بیشتر جلب توجه می‌کنند. یکی از رایج‌ترین این علائم، ایجاد برجستگی یا ورم کوچک در ناحیه ناف است؛ برآمدگی‌ای که ممکن است در حالت عادی کمتر دیده شود اما هنگام سرفه کردن، بلندکردن اجسام سنگین یا زور زدن، واضح‌تر و مشخص‌تر می‌شود. برخلاف نوزادان، فتق ناف در بزرگسالان اغلب با احساس درد یا ناراحتی همراه است. این درد می‌تواند گاهی خفیف و گذرا باشد و گاهی هم به صورت درد شدید یا فشار آزاردهنده خود را نشان دهد و حتی به اطراف شکم هم سرایت کند. علاوه بر این، برخی افراد احساس سنگینی، کشیدگی یا فشار در ناحیه شکم را تجربه می‌کنند؛ مخصوصا وقتی فعالیت بدنی دارند یا مدت طولانی ایستاده‌اند. البته باید توجه داشت که در صورت پیشرفت فتق یا بروز عوارض جدی مانند گیر افتادن یا پیچ‌خوردگی روده، علائم شدیدتری ظاهر می‌شوند که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند.
تشخیص فتق ناف
تشخیص فتق ناف با معاینه فیزیکی توسط پزشک انجام می‌شود. پزشک ناحیه ناف را بررسی می‌کند و از شما می‌خواهد که سرفه کنید یا زور بزنید تا برآمدگی فتق بیشتر نمایان شود. در بیشتر موارد، معاینه فیزیکی برای تشخیص کافی است. با این‌حال، در برخی موارد، پزشک ممکن است از روش‌های تصویربرداری مانند: سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا MRI برای تایید تشخیص یا بررسی عوارض احتمالی مانند گیرافتادن روده استفاده کند. سونوگرافی یک روش غیرتهاجمی است که تصویر دقیقی از بافت نرم ناحیه ناف ارائه می‌دهد. سی‌تی‌اسکن و MRI نیز تصاویر دقیق‌تری از ساختارهای داخلی شکم نشان می‌دهند. همچنین، پزشک ممکن است سوالاتی در مورد سابقه پزشکی شما، علائم و عوامل خطر احتمالی مانند سرفه مزمن، یبوست یا بارداری بپرسد. بر اساس نتایج معاینه فیزیکی و تصویربرداری، پزشک تشخیص قطعی فتق ناف را مطرح و برنامه درمانی مناسب را توصیه می‌کند.
راه‌های درمان فتق ناف
درمان فتق ناف بستگی به سن بیمار، اندازه فتق، علائم و عوارض احتمالی دارد. روش درمان فتق نافی در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. همچنین ممکن است فتق‌های کوچک نیازی به درمان نداشته باشند؛ اما فتق‌های بزرگتر باعث ایجاد عارضه و ناراحتی می‌شوند. در ادامه به معرفی برخی از روش‌های درمانی فتق ناف خواهیم پرداخت.
درمان انتظاری
بسیاری از فتق‌های ناف نوزادان و کودکان خردسال، خودبه‌خود تا سن ۴ یا ۵ سالگی بسته می‌شوند و نیازی به درمان ندارند. با این حال، اگر فتق بزرگ باشد، باعث ناراحتی شود یا تا سن ۴ سالگی بسته نشود، جراحی توصیه می‌شود. فتق ناف در بزرگسالان، معمولا نیاز به جراحی دارد، زیرا به ندرت خودبه‌خود برطرف می‌شود و ممکن است با گذشت زمان بزرگتر شود و عوارض جدی ایجاد کند.
جراحی فتق ناف
جراحی فتق ناف به دو روش انجام می‌شود: جراحی باز و جراحی لاپاراسکوپی. در جراحی باز، یک برش در ناحیه ناف ایجاد شده و فتق به داخل شکم برگردانده می‌شود؛ سپس عضلات دیواره شکم با بخیه ترمیم و تقویت می‌شوند. در جراحی لاپاراسکوپی، چند برش کوچک در شکم ایجاد شده و از طریق این برش‌ها، ابزارهای جراحی و یک دوربین کوچک وارد شکم می‌شوند. پس از بازگرداندن فتق به داخل شکم، عضلات دیواره شکم با بخیه یا مش (mesh) تقویت می‌شوند. جراحی لاپاراسکوپی معمولا درد کمتری ایجاد می‌کند و سریع‌تر بهبود می‌یابد. پس از جراحی، مصرف داروهای مسکن برای کنترل درد و آنتی‌بیوتیک‌ها برای پیشگیری از عفونت، توصیه می‌شوند. همچنین، باید از بلندکردن اجسام سنگین و فعالیت‌های بدنی شدید برای چند هفته خودداری کنید تا عضلات شکم به‌خوبی ترمیم شوند.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به فتق ناف
اگرچه نمی‌توان از همه موارد فتق ناف جلوگیری کرد، اما می‌توان با انجام یکسری اقدامات، خطر ابتلا به این عارضه را کاهش داد. به‌طور کلی، حفظ سبک زندگی سالم و اجتناب از عواملی که باعث افزایش فشار بر عضلات شکم می‌شوند، به پیشگیری از فتق ناف کمک می‌کنند. در ادامه چند توصیه مفید برای پیشگیری از فتق نافی ارائه می‌دهیم:
- حفظ وزن سالم، فشار بر عضلات شکم را کاهش می‌دهد.
- انجام تمرینات منظم برای تقویت عضلات شکم نیز به جلوگیری از ضعف عضلات کمک می‌کنند.
- خودداری از بلندکردن اجسام سنگین یا استفاده از تکنیک صحیح برای بلندکردن اجسام (خم‌کردن زانوها و نگه‌داشتن پشت به صورت صاف) فشار بر شکم را کاهش می‌دهد.
- همچنین درمان سرفه مزمن یا یبوست مزمن به کاهش فشار بر عضلات شکم کمک می‌کند.
- استفاده از کمربندهای مخصوص بارداری در دوران بارداری، عضلات شکم را حمایت می‌کنند.
- همچنین اجتناب از استعمال دخانیات در بهبود سلامت عضلات و بافت‌ها تاثیرگذار است.
عوارض عدم درمان فتق ناف
اگرچه در برخی موارد فتق ناف نیازی به درمان ندارد، اما فتق‌های بزرگتر به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارند. در صورت بی‌توجهی به این مشکل، ممکن است عوارض جدی‌تری به‌وجود آیند. با گذشت زمان، فتق می‌تواند گسترش یافته و باعث درد و ناراحتی بیشتری شود. در ادامه دو مورد از رایج‌ترین عوارض فتق ناف را نام برده‌ایم:
- گیرافتادن روده: در برخی موارد، فتق می‌تواند گیر بیفتد (incarcerated)، به این معنی که روده یا بافت چربی در داخل فتق گیر می‌کند و نمی‌تواند به داخل شکم برگردد. این وضعیت می‌تواند باعث درد شدید، تورم و قرمزی در ناحیه ناف شود.
- استرانگولاسیون: اگر روده در فتق گیر کند و جریان خون ورودی به آن قطع شود (strangulated)، بافت روده دچار نکروز و عفونت می‌شود. استرانگولاسیون روده یک وضعیت اورژانس پزشکی است و نیاز به جراحی فوری دارد.
- انسداد روده: در موارد نادر، فتق نافی که درمان نشود، منجر به انسداد روده می‌شود و با تهوع، استفراغ، درد شکم و عدم توانایی در دفع گاز یا مدفوع بروز می‌یابد.
- کاهش کیفیت زندگی: به‌طور کلی، عدم درمان فتق ناف، کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد و منجر به عوارض جدی و حتی تهدیدکننده برای سلامتی فرد می‌شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود که فتق ناف دراسرع وقت تشخیص داده و درمان شود.
برای فتق ناف به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای تشخیص و درمان فتق ناف، بهتر است به یک جراح عمومی مراجعه کنید. جراحان عمومی تخصص لازم برای تشخیص و درمان انواع فتق‌ها، از جمله فتق ناف را دارند. درصورتی‌که فتق ناف باعث عوارض جدی مانند گیرافتادن روده یا خفه شدن روده شود، ممکن است نیاز به مراجعه به یک جراح اورژانس باشد. همچنین، در صورت داشتن بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی یا ریوی، نیاز است با پزشک متخصص مربوطه مشورت شود.
کلام پایانی
به انتهای این مقاله‌ی علمی و آگاهی‌بخش در مورد فتق ناف رسیده‌ایم. امیدواریم اکنون دید روشن‌تری نسبت به این عارضه، علائم، تشخیص و درمان آن داشته باشید. فتق ناف، اگرچه می‌تواند در ابتدا نگران‌کننده به نظر برسد، اما با تشخیص زودهنگام و پیگیری صحیح، اغلب به سادگی قابل مدیریت است. به یاد داشته باشید که کلید اصلی، توجه به بدن و علائم آن است. اگر متوجه هرگونه برجستگی یا تغییر غیرعادی در ناحیه ناف خود یا عزیزانتان شدید، درنگ نکنید و با یک پزشک متخصص مشورت کنید. تشخیص زودهنگام، به شما امکان می‌دهد تا از گزینه‌های درمانی کم تهاجمی بهره‌مند شوید و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کنید. دکتر رضا قاسمیان ارومی یکی از بهترین جراحان عمومی و فوق تخصص جراحی کولورکتال کشور هستند که دوران تحصیل خود را در بهترین دانشگاه‌های کشور سپری کرده‌اند. همچنین این پزشک حاذق با کسب سال‌ها تجربه در تشخیص و درمان فتق نافی بیماران، به مهارتی مثال‌زدنی در این زمینه دست یافته‌اند.
سوالات متداول
بله، فتق نافی در نوزادان بسیار شایع است، به‌ویژه در نوزادان نارس. در بسیاری از موارد، این نوع فتق بدون نیاز به درمان و به‌طور طبیعی در سنین بالاتر خودبه‌خود بهبود می‌یابد.
در بیشتر موارد، فتق ناف خطرناک نیست و می‌تواند بدون ایجاد عوارض جدی درمان شود. بااین‌حال، اگر فتق به سمت داخل روده کشیده شود و یا روده دچار کنده‌شدن گردد، می‌تواند به عوارض جدی‌تری منجر شود. در چنین شرایطی، نیاز به درمان اورژانسی وجود دارد.
اگر در خانواده شما سابقه فتق وجود داشته باشد، احتمال بروز این عارضه در شما افزایش می‌یابد.
بعد از جراحی فتق ناف، پزشک توصیه می‌کند که بلافاصله ورزش شدید را آغاز نکنید. معمولا بعد از چند هفته و با مشورت پزشک، می‌توانید تمرینات سبک را آغاز کنید و به‌تدریج به ورزش‌های سنگین‌تر بپردازید.
دیدگاهتان را بنویسید