یبوست بعد از عمل جراحی: علل و درمان آن

جراحی در بسیاری از بیماری‌ها خط آخر درمانی و درمان قطعی محسوب می‌شود. اما این روش درمانی عوارض زیادی به همراه دارد. یبوست پس از جراحی یکی از عوارض شایع و ناراحت‌کننده‌ای است که بسیاری از بیماران بعد از جراحی تجربه می‌کنند. این مشکل ناشی از عوامل متعددی از جمله داروهای مسکن (به‌ویژه داروهای اپیوئیدی)، کاهش فعالیت بدنی، تغییر رژیم غذایی و استرس ناشی از جراحی است. یبوست پس از جراحی نه‌ تنها باعث ناراحتی و درد می‌شود، بلکه روند بهبودی را نیز کند می‌کند و منجر به عوارض دیگری مانند هموروئید، شقاق مقعد و حتی ایلئوس (انسداد روده) می‌شود. درک علل و عوامل خطر یبوست پس از جراحی و همچنین به‌کارگیری رویکردهای پیشگیرانه و درمانی مناسب، برای بهبود کیفیت زندگی بیماران و تسریع بهبودی آن‌ها اهمیت زیادی دارد. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا بدانید چرا یبوست بعد از جراحی اتفاق می‌افتد، چه راهکارهایی برای پیشگیری از آن وجود دارد و چگونه می‌توانید با چند اقدام ساده و کاربردی، روند بهبودی خود را سریع‌تر و راحت‌تر طی کنید.

دلایل کار نکردن شکم بعد از عمل جراحی

عملکرد طبیعی دستگاه گوارش و تخلیه روده‌ها ممکن است در برخی بیماران پس از جراحی به دلایل مختلف دچار اختلال شوند. در ادامه به برخی از شایع‌ترین علل بروز یبوست و کار نکردن شکم بعد از عمل جراحی اشاره می‌کنیم:

ایلئوس فلجی (Ileus)

این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که حرکات طبیعی روده به‌طور موقت، متوقف می‌شوند. ایلئوس معمولا به دلیل دست‌کاری روده در حین جراحی، تاثیر داروهای بیهوشی و یا استفاده از داروهای مسکن بعد از عمل رخ می‌دهد. ایلئوس فلجی باعث تجمع گاز و مایعات در روده و منجر به نفخ، درد شکم، تهوع و استفراغ می‌شود.

چسبندگی

چسبندگی‌ها نوارهای بافتی هستند که بین اندام‌ها و بافت‌های داخل شکم ایجاد می‌شوند. این چسبندگی‌ها می‌توانند در اثر جراحی، عفونت یا التهاب ایجاد شوند. چسبندگی یکی از شایع‌ترین علل ایجاد انسداد روده است. انسداد روده ناشی از چسبندگی باعث درد شدید شکم، نفخ، تهوع، استفراغ و عدم توانایی در دفع گاز یا مدفوع می‌شود.

داروها

برخی از داروها، به‌ویژه داروهای مسکن اپیوئیدی که بعد از جراحی تجویز می‌شوند، باعث یبوست و کاهش حرکات روده می‌شوند. این داروها با کند کردن فعالیت عضلات روده، باعث تجمع مدفوع و ناراحتی در شکم می‌شوند.

بهم خوردن تعادل الکترولیتی بدن

جراحی و بیهوشی باعث بهم‌خوردن تعادل الکترولیت‌ها در بدن می‌شوند. الکترولیت‌هایی مانند: پتاسیم، سدیم و منیزیم نقش مهمی در عملکرد عضلات، از جمله عضلات روده دارند. عدم تعادل این مواد معدنی باعث کاهش حرکات روده و یبوست می‌شود.

کم‌آبی بدن (Dehydration) 

کم‌آبی بدن نیز باعث یبوست و کندشدن حرکات روده می‌شود. بعد از جراحی، ممکن است بدن به دلیل محدودیت در مصرف مایعات و یا از دست‌ دادن مایعات از طریق خون‌ریزی یا تعریق، دچار کم‌آبی شود.

در مورد چسبندگی روده بیشتر بخوانید.

انواع عمل‌­های جراحی تاثیرگذار در یبوست

زمانی که درمان‌هایی مانند تغییر سبک زندگی، داروها و درمان‌های غیرتهاجمی در درمان یبوست موثر نباشند، سراغ عمل‌های جراحی برای درمان این عارضه می‌رویم این عمل‌ها اغلب برای یبوست مزمن یا یبوست ناشی از مشکلات ساختاری در روده بزرگ انجام می‌شوند. در اینجا به برخی از انواع جراحی‌های موثر در یبوست اشاره می‌کنیم:

کولکتومی ساب توتال (Subtotal Colectomy) 

در این عمل، قسمت‌های زیادی از روده بزرگ برداشته می‌شوند، اما راست‌روده (رکتوم) باقی می‌ماند. سپس انتهای روده کوچک (ایلئوم) به راست‌روده متصل می‌شود (ایلئورکتوستومی). این عمل برای درمان یبوست شدید ناشی از کندی حرکت روده بزرگ (کولون تنبل) انجام می‌شود. با برداشتن قسمت‌هایی از روده بزرگ که به‌درستی کار نمی‌کنند، سرعت حرکت مواد غذایی در دستگاه گوارش افزایش می‌یابد و یبوست درمان می‌شود.

کولکتومی کامل با ایلئوستومی (Total Colectomy with Ileostomy) 

در این جراحی، کل روده بزرگ برداشته می‌شود و انتهای روده کوچک (ایلئوم) به یک سوراخ ایجاد شده در دیواره شکم متصل می‌شود. این سوراخ که استوما نام دارد، به یک کیسه خارجی متصل می‌شود که مدفوع در آن جمع می‌شود. این عمل برای درمان موارد بسیار شدید یبوست مزمن یا بیماری‌هایی مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو که باعث آسیب گسترده به روده بزرگ می‌شوند، کاربرد دارد.

رزکسیون رکتوسیگموئید (Rectosigmoid Resection)

عمل رزکسیون برای برداشتن قسمت‌هایی از راست‌روده (رکتوم) و سیگموئید (قسمتی از روده بزرگ) که دچار آسیب شده‌اند، انجام می‌شود. این جراحی نیز برای درمان یبوست ناشی از مشکلاتی مانند پرولاپس رکتوم (بیرون‌زدگی راست‌روده) یا تومورهای رکتوسیگموئید انجام می‌شود.

جراحی ترمیم پرولاپس رکتوم (Rectal Prolapse Repair) 

این جراحی برای اصلاح بیرون‌زدگی راست‌روده از طریق مقعد انجام می‌شود. پرولاپس رکتوم باعث یبوست، بی‌اختیاری مدفوع و درد می‌شود. جراحی ترمیم پرولاپس رکتوم به بهبود عملکرد روده و کاهش یبوست کمک می‌کند.

تحریک عصب ساکرال (Sacral Nerve Stimulation – SNS) 

تحریک عصب ساکرال، یک روش کم تهاجمی شامل کاشت یک دستگاه کوچک در نزدیکی عصب ساکرال (عصبی در قسمت پایین ستون فقرات) است. این دستگاه پالس‌های الکتریکی خفیفی را برای کنترل عملکرد روده به عصب ساکرال ارسال می‌کند. SNS برای درمان یبوست مقاوم به سایر درمان‌ها و همچنین بی‌اختیاری مدفوع استفاده می‌شود.

درمان یبوست پس از عمل جراحی

یبوست پس از عمل جراحی به دلیل عوامل مختلفی مانند: بیهوشی، داروهای مسکن، کاهش تحرک و تغییرات در رژیم غذایی ایجاد می‌شود. برای درمان این مشکل، چندین روش موثر وجود دارند که به بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کنند. این روش‌ها عبارت‌اند از:

افزایش مصرف مایعات

اولین و مهم‌ترین قدم، افزایش مصرف مایعات است. نوشیدن آب کافی، به نرم‌شدن مدفوع و تسهیل دفع آن کمک می‌کند. توصیه می‌شود بیماران حداقل ۸ لیوان آب در روز بنوشند و علاوه بر آب، مصرف مایعات گرم مانند چای یا سوپ نیز می‌توانند مفید باشند.

رژیم پرفیبر

مصرف غذاهای غنی از فیبر نیز یکی از روش‌های موثر در درمان یبوست است. فیبر، به افزایش حجم مدفوع و تسهیل حرکت آن در روده کمک می‌کند. میوه‌هایی مانند: سیب، گلابی و آلو، سبزیجاتی نظیر: بروکلی، هویج و اسفناج و همچنین غلات کامل از جمله جو دوسر و نان سبوس‌دار، منابع غنی از فیبر محسوب می‌شوند. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای تامین فیبر مورد نیاز بدن، مصرف مکمل‌های فیبر را نیز توصیه کند.

سبک زندگی فعال

فعالیت بدنی سبک نیز به تحریک حرکات روده و کاهش یبوست کمک می‌کند. حتی راه‌ رفتن کوتاه‌مدت در اطراف خانه یا بیمارستان نیز می‌تواند موثر باشد. با این‌ حال، بیماران باید از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کرده و قبل از شروع هرگونه برنامه ورزشی، با پزشک خود مشورت کنند.

استفاده از ملین­‌ها

در مواردی که روش‌های فوق موثر نباشند، پزشک استفاده از ملین‌های ملایم را توصیه می‌کند. این داروها به نرم‌شدن مدفوع و تسهیل دفع آن کمک می‌کنند. اما استفاده طولانی‌مدت از ملین‌ها نیز باعث وابستگی روده به آن‌ها می‌شود، بنابراین باید با احتیاط و تحت‌نظر پزشک استفاده شوند. در نهایت، اگر یبوست شدید یا همراه با علائم نگران‌کننده باشد، ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی مانند استفاده از داروهای قوی‌تر یا حتی روش‌های جراحی باشد. در چنین مواردی، مراجعه به‌موقع به پزشک و دریافت درمان مناسب بسیار مهم است.

عوارض یبوست پس از جراحی

یبوست پس از جراحی می‌تواند عوارض متعددی را به همراه داشته باشد که در کیفیت زندگی بیمار و روند بهبودی او اختلال ایجاد می‌کنند. در این بخش، به بررسی دقیق‌تر عوارض یبوست پس از جراحی می‌پردازیم:

درد و ناراحتی شکمی

یکی از شایع‌ترین عوارض یبوست، درد و ناراحتی در ناحیه شکم است. تجمع مدفوع سفت و خشک در روده باعث فشار و کشیدگی در دیواره روده می‌شود این فشار منجر به درد و گرفتگی در ناحیه شکم می‌شود. درد شکم از خفیف تا شدید متغیر است و در برخی موارد، باعث بی‌اشتهایی و کاهش فعالیت بیمار می‌شود. همچنین، فشار ناشی از یبوست باعث احساس نفخ و پری در شکم می‌شود؛ بنابراین، مدیریت و درمان سریع یبوست به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند.

انسداد روده

در موارد شدید و طولانی‌مدت، یبوست منجر به انسداد روده می‌شود. انسداد روده یک وضعیت اورژانسی است که در آن مدفوع، باعث مسدود شدن مسیر عبور مواد غذایی و مایعات در روده می‌شود. علائم انسداد روده شامل: درد شدید و مداوم شکم، تهوع، استفراغ، عدم توانایی در دفع گاز یا مدفوع و تورم شکم است. در صورت بروز این علائم، بیمار باید فورا به پزشک مراجعه کند زیرا انسداد روده می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند پریتونیت (التهاب صفاق) و نکروز روده (مرگ بافت روده) شود که این موارد، نیاز به جراحی فوری دارند.

ایجاد یا تشدید هموروئید

یبوست می‌تواند باعث ایجاد هموروئید یا تشدید آن شود. هموروئید عروق خونی متورم در ناحیه مقعد و رکتوم است که باعث درد، خارش و خون‌ریزی می‌شود. فشار زیاد در هنگام دفع مدفوع، باعث تورم و آسیب به این عروق می‌شود. در نتیجه، بیمار هنگام دفع، خون‌ریزی دارد و با درد و ناراحتی بیشتری مواجه می‌شود. برای جلوگیری از ایجاد یا تشدید هموروئید، حفظ رژیم غذایی پر فیبر، مصرف مایعات کافی و اجتناب از زور زدن در هنگام دفع مدفوع بسیار مهم است.

بی‌اختیاری مدفوع و آسیب به عضلات کف لگن

یبوست طولانی‌مدت، باعث بی‌اختیاری مدفوع و آسیب به عضلات کف لگن می‌شود. مدفوع سفت، باعث کشیدگی و ضعف عضلات مقعد و کف لگن می‌شود. همچنین، فشار مزمن ناشی از یبوست، باعث آسیب به اعصاب و بافت‌های اطراف مقعد می‌شود. این آسیب‌ها منجر به بی‌اختیاری و عدم کنترل مدفوع می‌شوند. برای جلوگیری از این عوارض، درمان سریع و مناسب یبوست و انجام تمرینات تقویتی کف لگن (مانند تمرینات کگل) مفید است.

در صورت ابتلا به یبوست بعد از جراحی، چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

هنگامی که یبوست بعد از عمل جراحی بیشتر از چند روز ادامه یابد یا با علائم نگران‌کننده‌ای همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کنید. علائمی که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند شامل: درد شدید شکم، تهوع و استفراغ، عدم توانایی در دفع گاز یا مدفوع و وجود خون در مدفوع هستند. همچنین اگر یبوست با تب، کاهش وزن ناخواسته یا تغییرات قابل‌ توجه در عادات روده همراه باشد، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.

کلام پایانی

یبوست پس از جراحی، یک مشکل قابل‌ مدیریت است و با استفاده از رویکردهای مناسب می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد و یا علائم آن را به‌طور موثری کاهش داد. آگاهی بیماران و کادر درمان از عوامل خطر و راه‌های پیشگیری و درمان این عارضه، نقش کلیدی در بهبود روند جراحی و تسریع بهبودی دارند. تشویق بیماران به مصرف مایعات کافی، مصرف غذاهای غنی از فیبر و انجام فعالیت بدنی سبک در صورت امکان، می‌تواند به پیشگیری از یبوست کمک کند. دکتر رضا قاسمیان ارومی فوق تخصص جراحی کولورکتال و متخصص بیماری­‌های مقعدی، از بهترین پزشکانی هستند که می­‌توانند در درمان یبوست بعد از عمل جراحی به بیماران خود کمک کنند. این پزشک حاذق با برخورداری از دانش روز دنیا و سال‌­ها تجربه بر بالین بیماران، بهترین پزشک برای کمک به بیماران مبتلا به یبوست هستند.

سوالات متداول