همه چیز درباره کولیت روده: از تشخیص تا روش‌های درمان

کولیت روده یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی است که می‌تواند کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری که با التهاب دیواره روده بزرگ همراه است، می‌تواند علائمی مانند درد شکم، اسهال مزمن، نفخ و خستگی را به همراه داشته باشد. تشخیص به موقع و مدیریت صحیح این بیماری نقش حیاتی در جلوگیری از پیشرفت آن دارد. دکتر رضا قاسمیان، فلوشیپ جراحی کلورکتال و درمان بیماری‌های روده، با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های تشخیصی و درمانی، می‌تواند راهکارهای موثر و شخصی‌سازی شده‌ای را برای کنترل کولیت روده ارائه دهد و مناسب‌ترین درمان را برای هر فرد انجام دهد.

کولیت روده چیست؟

کولیت روده به التهاب دیواره روده بزرگ (کولون) گفته می‌شود که می‌تواند باعث ایجاد علائمی مانند درد شکم، اسهال، نفخ و خون در مدفوع شود. این التهاب می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است. روده بزرگ آخرین اندامی است که غذا را از طریق دستگاه گوارش عبور می‌دهد. بیماری التهاب روده در این ناحیه باعث تورم بافت‌های روده بزرگ و ایجاد ناراحتی می‌شود. 

انواع کولیت روده

کولیت روده به دلایل مختلف ایجاد می‌شود و بسته به علت و محل التهاب، انواع متفاوتی دارد. شناخت نوع کولیت برای تشخیص دقیق و انتخاب درمان مناسب بسیار اهمیت دارد. مهم‌ترین انواع کولیت روده عبارتند از:

کولیت اولسروز (Ulcerative Colitis)

کولیت اولسروز یا Ulcerative Colitis یکی از انواع شایع بیماری‌های التهابی روده (IBD) است که باعث التهاب و ایجاد زخم‌های کوچک (اولسر) در پوشش داخلی روده بزرگ و راست‌روده می‌شود. این بیماری مزمن است و معمولا با دوره‌های فعال و خاموش همراه است. به این معنی که علائم آن مدتی شدید هستند و سپس بهبود می‌یابند. علائم شایع کولیت اولسروز شامل اسهال مزمن، درد و گرفتگی شکم و کاهش وزن هستند. علت دقیق آن ناشناخته است، اما عوامل ژنتیکی، سیستم ایمنی و محیطی نقش مهمی در ایجاد بیماری دارند. تشخیص این بیماری معمولا با کولونوسکوپی و نمونه‌برداری بافتی (بیوپسی) انجام می‌شود. 

کولیت کرون

کولیت ایسکمیک (Ischemic Colitis)

کولیت ایسکمیک یا Ischemic Colitis نوعی التهاب روده است که به دلیل کاهش جریان خون به بخشی از روده بزرگ ایجاد می‌شود. این کاهش خون‌رسانی می‌تواند ناشی از انسداد شریان‌های تغذیه‌کننده روده، فشار خون پایین، گرفتگی عروق یا لخته خون باشد. برخلاف کولیت اولسروز و کرون که معمولا بیماری‌های مزمن و التهابی هستند، کولیت ایسکمیک اغلب ناگهانی و حاد ظاهر می‌شود و می‌تواند با درد شدید شکم، اسهال، خون در مدفوع و نیاز فوری به مراقبت پزشکی همراه باشد. درمان شامل بهبود جریان خون، داروهای ضد التهاب و در صورت لزوم جراحی است. 

کولیت ناشی از دارو (Drug-induced Colitis)

کولیت ناشی از دارو یا Drug-induced Colitis نوعی التهاب روده است که به دلیل مصرف برخی داروها ایجاد می‌شود. این داروها می‌توانند شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، داروهای شیمی‌درمانی و داروهای کاهنده اسید معده باشند. مصرف این داروها می‌تواند تعادل طبیعی باکتری‌های روده را بر هم بزند یا باعث آسیب مستقیم به پوشش داخلی روده شود. شدت علائم بسته به نوع دارو، دوز مصرفی و مدت زمان استفاده متفاوت است و در بسیاری از موارد با قطع دارو یا جایگزینی دارو با نسخه پزشک علائم کاهش می‌یابند. 

کولیت میکروسکوپی (Microscopic Colitis)

کولیت میکروسکوپی یا Microscopic Colitis معمولا با مشاهده کولونوسکوپی معمولی قابل تشخیص نیست و فقط از طریق نمونه‌برداری بافتی (بیوپسی) و بررسی میکروسکوپی قابل تشخیص است. این بیماری بیشتر در بزرگسالان و به ویژه در زنان بالای ۵۰ سال دیده می‌شود و معمولا با اسهال مزمن، درد خفیف شکم، نفخ و کاهش وزن جزئی همراه است. درمان این بیماری شامل تغییر رژیم غذایی و داروهای ضد التهاب یا ایمونوساپرسیو است.

علت کولیت روده

کولیت روده یک بیماری التهابی است که می‌تواند به دلایل مختلف ایجاد شود. شناخت علت دقیق بیماری نقش مهمی در تعیین روش درمان مناسب دارد. مهم‌ترین علل کولیت روده عبارتند از:

• اختلالات سیستم ایمنی: در برخی افراد، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های پوشش داخلی روده حمله می‌کند. این عامل باعث التهاب مزمن روده و بیماری‌هایی مانند کولیت اولسروز می‌شود.
• عوامل ژنتیکی و وراثت: سابقه خانوادگی بیماری‌های التهابی روده، احتمال ابتلا به کولیت را افزایش می‌دهد. ژن‌ها می‌توانند حساسیت روده را نسبت به عوامل محیطی افزایش دهند.
• عفونت‌ها: باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها می‌توانند باعث کولیت عفونی شوند. همچنین مصرف غذا یا آب آلوده، تماس با افراد مبتلا و ضعف سیستم ایمنی، ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد.
• داروها و مواد شیمیایی: برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) می‌توانند باعث التهاب روده شوند. مصرف طولانی مدت یا دوز نامناسب این داروها ریسک کولیت دارویی را افزایش می‌دهد.
• سبک زندگی و تغذیه نامناسب: رژیم غذایی ناسالم، استرس مزمن، مصرف الکل و سیگار می‌تواند خطر ابتلا به کولیت را افزایش دهد. همچنین عدم تحرک و چاقی نیز در برخی افراد با پیشرفت التهاب روده مرتبط است.
• کولیت ناشی از مشکلات عروقی (کولیت ایسکمیک): کاهش جریان خون به روده به ویژه در افراد مسن یا کسانی که بیماری قلبی و عروقی دارند، باعث التهاب و آسیب دیواره روده می‌شود.

بیشتر بخوانید: پولیپ روده

علائم کولیت روده

کولیت روده می‌تواند با مجموعه‌ای از علائم گوارشی همراه باشد که شدت آن بسته به نوع و مرحله بیماری متفاوت است. شناخت این علائم به تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض کمک می‌کند. در ادامه به طور دقیق با علائم کولیت روده آشنا خواهید شد که عبارتند از:

• دردهای متناوب یا مداوم در ناحیه شکم، مخصوصا در سمت چپ پایین شکم، یکی از شایع‌ترین علائم کولیت است. این دردها معمولا با دفع مدفوع یا نفخ بدتر می‌شوند.
• اسهال شایع‌ترین علامت کولیت روده است. در برخی انواع کولیت، اسهال ممکن است خون‌آلود یا مخاطی باشد، به خصوص در کولیت اولسروز.
• التهاب روده باعث اختلال در هضم و جذب مواد غذایی شده و نفخ و گاز بیش از حد ایجاد می‌کند.
• عدم جذب صحیح مواد مغذی به دلیل التهاب روده می‌تواند باعث کاهش وزن غیرمنتظره و احساس خستگی دائمی شود.
• در کولیت شدید یا عفونی، ممکن است تب، لرز و احساس ناخوشی عمومی مشاهده شود.

کولیت روده در کودکان چگونه است؟

کولیت روده در کودکان مشابه بزرگسالان یک بیماری التهابی روده است. اما نحوه بروز و شدت علائم می‌تواند متفاوت باشد و اغلب تشخیص آن دشوارتر است. در کودکان درد و گرفتگی شکم، معمولا اطراف ناف یا سمت چپ پایین شکم همراه با اسهال مکرر دیده می‌شود.کاهش اشتها یا تمایل کم به غذا خوردن، خستگی و بی‌حالی دائمی، کاهش یا توقف رشد طبیعی و کاهش وزن و اختلالات سیستم ایمنی، عوامل ژنتیکی و عفونت‌ها می‌توانند باعث کولیت در کودکان شوند. تشخیص کولیت روده در کودکان نیازمند بررسی دقیق توسط پزشک متخصص گوارش است، زیرا تشخیص زودهنگام باعث جلوگیری از عوارض جدی و حفظ رشد طبیعی کودک می‌شود.

راه‌های تشخیص کولیت روده

تشخیص دقیق کولیت روده اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان به موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری و ایجاد عوارض جدی جلوگیری کند. پزشک متخصص گوارش، از روش‌های مختلفی برای تشخیص کولیت استفاده می‌کند. پزشک ابتدا علائم بیمار و سابقه خانوادگی بیماری‌های روده و سیستم ایمنی او را بررسی می‌کند. از دیگر روش‌های تشخیص کولیت روده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که عبارتند از:

• آزمایش خون: کم‌خونی، التهاب مزمن و تغییرات سلول‌های سفید خون را نشان می‌دهد.
• آزمایش مدفوع: وجود خون، مخاط، باکتری یا انگل را بررسی می‌کند و می‌تواند به تشخیص کولیت عفونی کمک کند.
• کولونوسکوپی: بررسی کامل روده بزرگ با دوربین و گرفتن نمونه (بیوپسی) برای تشخیص دقیق نوع کولیت.
• سیگموئیدوسکوپی: بررسی قسمت پایینی روده بزرگ برای تشخیص زودهنگام التهاب یا زخم‌ها.
• سی تی اسکن (CT Scan) یا ام آر آی (MRI): برای مشاهده التهاب، ضخامت دیواره روده و مشکلات احتمالی مرتبط می‌توان از این روش‌ها برای تشخیص شدت بیماری و بررسی عوارض استفاده کرد.
• آزمایش‌های اختصاصی و تست‌های تکمیلی: تست‌های ایمنی برای بررسی اختلالات سیستم ایمنی و تست‌های ژنتیکی در صورت سابقه خانوادگی بیماری‌های التهابی روده.

درمان کولیت روده

درمان کولیت روده به نوع بیماری، شدت علائم و شرایط بیمار بستگی دارد. هدف درمان کاهش التهاب، کنترل علائم، پیشگیری از عوارض و بهبود کیفیت زندگی است. پزشک متخصص بعد از بررسی بیمار بهترین و مناسب‌ترین روش درمانی را برای او انتخاب خواهد کرد. انواع روش‌های درمان کولیت روده عبارتند از:

دارودرمانی

دارودرمانی اصلی‌ترین روش کنترل و درمان کولیت روده است و با هدف کاهش التهاب، کنترل علائم و جلوگیری از عود بیماری تجویز می‌شود. بسته به نوع کولیت و شدت بیماری پزشک از داروهای ضدالتهاب مانند آمینوسالیسیلات‌ها برای کاهش التهاب روده استفاده می‌کند. در موارد شدیدتر کورتیکواستروئیدها برای کنترل سریع علائم تجویز می‌شوند، اما استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها توصیه نمی‌شود. برای بیماران با التهاب مزمن و مقاوم، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند آزاتیوپرین و متوترکسات کاربرد دارند. در سال‌های اخیر داروهای بیولوژیک مانند ضد TNFها به‌عنوان یکی از موثرترین درمان‌ها برای کولیت متوسط تا شدید استفاده می‌شوند و می‌توانند علائم را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهند.

رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی

افراد مبتلا به کولیت روده باید از مصرف غذاهای سنگین و تحریک‌کننده مانند غذاهای چرب، سرخ‌کردنی، فست‌فود، ادویه زیاد و نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری کنند و در مقابل از غذاهای نرم، کم‌چرب و قابل‌هضم مانند سوپ‌ها، سبزیجات پخته، میوه‌های رسیده، برنج سفید و پروتئین‌های سبک استفاده کنند. مصرف پروبیوتیک‌ها به تنظیم باکتری‌های مفید روده کمک کرده و می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. سبک زندگی، مدیریت استرس، خواب کافی، فعالیت بدنی منظم و ترک سیگار می‌تواند شدت بیماری را کاهش دهد و دوره‌های خاموشی بیماری را طولانی‌تر کند.

درمان جراحی

درمان جراحی زمانی برای بیماران کولیت روده مطرح می‌شود که درمان‌های دارویی و اصلاح سبک زندگی نتوانند علائم بیماری را کنترل کنند یا عوارض جدی مانند خونریزی شدید، سوراخ شدن روده، انسداد روده یا افزایش خطر سرطان روده ایجاد شده باشد. در این روش جراح بسته به نوع و شدت بیماری بخشی از روده بزرگ یا کل آن را خارج کند. یکی از شایع‌ترین جراحی‌ها پروکتوکولکتومی است که در آن کولون و رکتوم برداشته می‌شود و کیسه ایلئال (J-pouch) برای جایگزینی عملکرد روده قرار داده می‌شود. 

روش‌های پیشگیری از ایجاد کولیت روده

اگرچه برخی انواع کولیت روده با عوامل ژنتیکی یا بیماری‌های خودایمنی مرتبط هستند و نمی‌توان به طور کامل از آن‌ها پیشگیری کرد. اما رعایت برخی عادت‌ها و سبک زندگی سالم می‌تواند ریسک ابتلا را کاهش دهد و از تشدید بیماری جلوگیری کند. برخی از راه‌های پیشگیری از ایجاد کولیت روده:

فرق کولیت روده با پولیپ روده

پولیپ روده و کولیت روده دو مشکل متفاوت در دستگاه گوارش هستند که اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی دارند. کولیت روده یک بیماری التهابی است که باعث التهاب و آسیب پوشش داخلی روده می‌شود. این بیماری معمولا مزمن است و علت آن می‌تواند سیستم ایمنی، ژنتیک یا عفونت‌ها باشد. اما پولیپ روده رشد غیرطبیعی بافت داخل روده است و علائم واضحی ندارد. مگر در مواردی که بزرگ شود و باعث خونریزی یا انسداد روده شود. به عبارت دیگر کولیت یک التهاب گسترده است، اما پولیپ یک برجستگی موضعی است.

فرق کولیت روده با سرطان روده

سرطان روده و کولیت روده دو مشکل جدی دستگاه گوارش هستند که گاهی علائم مشابهی مانند درد شکم، اسهال یا خون در مدفوع دارند، اما از نظر علت، روند بیماری و درمان کاملا متفاوت  هستند. کولیت روده یک بیماری التهابی است که باعث التهاب پوشش داخلی روده می‌شود اما سرطان روده رشد غیرطبیعی و بدخیم سلول‌های روده است که می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابد. سرطان روده علائم اولیه کمی دارد و با پیشرفت بیماری باعث کاهش وزن ناگهانی، خونریزی شدید، انسداد روده و تغییر ناگهانی عادات دفع می‌شود. درمان کولیت بیشتر شامل دارو و تغییر سبک زندگی است، اما سرطان روده نیازمند جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی است. 

کولیت و روده تحریک پذیر چه تفاوتی باهم دارند؟

روده تحریک‌پذیر (IBS) یک اختلال عملکردی روده است که باعث تغییر در حرکات روده و درد شکمی می‌شود، اما التهاب یا آسیب بافتی ندارد و معمولا تهدیدکننده زندگی نیست. IBS بیشتر با عوامل استرس، رژیم غذایی و حساسیت روده مرتبط است و درمان آن بر مدیریت علائم، تغییر سبک زندگی و تغذیه تمرکز دارد. بنابراین، در حالی که کولیت روده نیازمند بررسی دقیق و درمان پزشکی تخصصی است، روده تحریک‌پذیر با مدیریت سبک زندگی و داروهای کنترل‌کننده علائم قابل بهبود است.

چه غذاهایی برای کولیت روده مناسب هستند؟

رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در کاهش التهاب و مدیریت علائم کولیت روده دارد. انتخاب غذاهای مناسب می‌تواند به بهبود هضم، کاهش درد شکم و کنترل اسهال کمک کند. نوشیدن آب کافی و مصرف وعده‌های غذایی کوچک و منظم به کنترل علائم این بیماری کمک می‌کنند. غذاهای مفید برای افراد مبتلا به کولیت روده شامل:

• سیب پخته، موز رسیده، گلابی پخته
• هویج، کدو، کدو حلوایی، سیب‌زمینی بدون پوست
• برنج سفید، جو دوسر، نان سفید یا نان سبوس‌گرفته کم‌فیبر
• مرغ بدون پوست، ماهی، تخم‌مرغ آب‌پز یا بخارپز
• ماست طبیعی، کفیر
• روغن زیتون و روغن کنجد به مقدار کم
• آب، دمنوش‌های بدون کافئین، سوپ‌های رقیق

عوارض درمان نشدن کولیت روده

در صورت درمان‌نشدن یا عدم کنترل کولیت روده، این بیماری می‌تواند به عوارض جدی و گاه خطرناک منجر شود. یکی از شایع‌ترین عوارض سوءتغذیه و کاهش وزن شدید است که به دلیل اسهال مکرر و جذب ناکافی مواد مغذی رخ می‌دهد. همچنین خی از بیماران به کم‌خونی ناشی از خونریزی روده‌ای مبتلا می‌شوند. التهاب مزمن روده می‌تواند باعث باریک شدن روده (استنوز)، ایجاد زخم و سوراخ در دیواره روده شود که نیاز به جراحی فوری دارد. در بسیاری از شرایط خطر افزایش احتمال سرطان روده بزرگ در طولانی‌مدت وجود دارد، به ویژه در بیماران مبتلا به کولیت اولسروز. علاوه بر این، کولیت روده درمان‌نشده می‌تواند عوارض خارج روده‌ای مانند التهاب مفاصل، مشکلات پوستی، التهاب کبد و اختلالات چشمی ایجاد کند.

کلام پایانی

کولیت روده بیماری مزمن و پیچیده‌ای است، اما با تشخیص به موقع، درمان تخصصی و رعایت سبک زندگی سالم می‌توان آن را کنترل کرد. مراجعه به یک پزشک متخصص و با تجربه، مانند دکتر رضا قاسمیان می‌تواند نقش مهمی در تشخیص دقیق و انتخاب بهترین روش درمان و پیشگیری از عوارض جدی داشته باشد. با رعایت رژیم غذایی مناسب پیگیری منظم درمان و مدیریت استرس، بیماران می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند. اگر به دنبال مرکز تخصصی و مطمئن برای تشخیص و درمان کولیت روده هستید می‌توانید به کلینیک دکتر رضا قاسمیان با سال‌ها تجربه مراجعه کنید.

سوالات متداول