زخم مقعد: راه‌های تشخیص و درمان
زخم مقعد یکی از مشکلات آزاردهنده‌ای است که بسیاری از افراد به دلیل خجالت یا ناآگاهی از آن مدت‌ها تحمل می‌کنند و مراجعه به پزشک را به تعویق می‌اندازند. در حالی که اگر این مشکل به موقع تشخیص داده شود، به‌راحتی قابل درمان است. درد شدید هنگام دفع، خونریزی، سوزش و احساس بریدگی از مهم‌ترین نشانه‌هایی هستند که نباید نادیده گرفته شوند. زیرا در بسیاری از موارد زخم ساده و سطحی می‌تواند به یک شکاف بزرگ‌تر تبدیل شود و زندگی روزمره فرد را مختل کند. دکتر رضا قاسمیان فلوشیپ جراحی کلورکتال و درمان لیزری بیماری‌های پری آنال (اطراف مقعد) به‌عنوان یکی از پزشکان باتجربه می‌تواند با بهره‌گیری از روش‌های نوین به بیماران کمک کند تا بدون درد و بدون نیاز به جراحی‌های سنگین در کوتاه‌ترین زمان درمان شوند.
زخم مقعد چیست؟
زخم مقعد Anal Fissure که در پزشکی به آن فیشر مقعدی نیز گفته می‌شود، یک پارگی یا ترک کوچک در پوست یا غشای داخلی کانال مقعد است. این زخم معمولا در ناحیه انتهایی مقعد ایجاد می‌شود و باعث درد شدید و خونریزی هنگام دفع مدفوع می‌شود. زخم مقعد می‌تواند حاد یا مزمن باشد، زخم‌های تازه معمولا با مراقبت‌های خانگی و تغییر در سبک زندگی بهبود می‌یابند. اما اگر بیش از شش هفته طول بکشند نیاز به درمان تخصصی‌تری خواهند داشت. از علل رایج ایجاد این زخم می‌توان به یبوست و فشار زیاد هنگام دفع، اسهال مکرر، آسیب‌های مقعدی مانند زایمان یا برخی آزمایشات پزشکی و بیماری‌های التهابی روده مانند کرون اشاره کرد. زخم فیشر یا مقعد با رعایت رژیم غذایی پرفیبر و مصرف مایعات کافی، درمان دارویی یا جراحی ساده قابل درمان است.
علت زخم مقعد
علت زخم مقعد یا فیشر مقعدی معمولا به عواملی مربوط می‌شود که باعث فشار یا آسیب به دیواره مقعد می‌شوند. رایج‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
یبوست
یبوست یکی از مهم‌ترین علل ایجاد زخم مقعد است. زیرا در هنگام دفع، فرد مجبور به اعمال فشار زیاد می‌شود و همین فشار باعث ایجاد ترک، خراش یا شکاف در دیواره ظریف ناحیه مقعد می‌گردد. مدفوع خشک و سفت مانند جسم زبر عمل کرده و هنگام عبور به بافت‌های حساس این ناحیه آسیب می‌زند و در نتیجه درد، خونریزی و سوزش ایجاد می‌کند. تکرار این روند در دفعات متعدد زخم را عمیق‌تر کرده و آن را به حالت مزمن تبدیل می‌کند. به همین دلیل افرادی که مبتلا به یبوست طولانی‌مدت هستند، بیشتر از دیگران در معرض این عارضه قرار دارند و باید هرچه سریع‌تر نسبت به درمان یبوست و اصلاح سبک زندگی اقدام کنند.
اسهال طولانی مدت
زمانی که فرد دچار اسهال طولانی‌مدت می‌شود دفع مکرر و آبکی باعث تحریک شدید دیواره کانال مقعد می‌شود. اسهال با ایجاد التهاب، سوزش و رطوبت بیش از حد، بافت‌های این ناحیه را تضعیف کرده و آنها را در برابر خراش یا ترک بسیار حساس می‌کند. اسیدها و مواد محرک موجود در مدفوع رقیق نیز سطح پوست را می‌سوزانند و اگر این روند روزها ادامه پیدا کند، احتمال ایجاد زخم یا شقاق افزایش می‌یابد. به همین دلیل افرادی که برای مدت طولانی دچار اسهال هستند، باید سریعا علت آن را درمان کنند تا از آسیب بیشتر و بروز زخم‌های دردناک جلوگیری شود.
بواسیر یا هموروئید
بواسیر یا هموروئید به تورم و گشاد شدن رگ‌های ناحیه مقعد و راست‌روده گفته می‌شود که می‌تواند داخلی یا خارجی باشد. وقتی این رگ‌ها تحت فشار زیاد قرار می‌گیرند، در اثر یبوست مزمن، نشستن طولانی‌مدت، بارداری، اضافه‌وزن یا زور زدن هنگام دفع به‌تدریج متورم شده و بیرون می‌زنند. بواسی می‌تواند باعث درد، خارش، خونریزی هنگام دفع، احساس سنگینی یا بیرون‌زدگی شود. در نوع خارجی توده دردناک کنار مقعد لمس می‌شود و در نوع داخلی معمولا خونریزی بدون درد دیده می‌شود. اگر هموروئید به‌موقع درمان نشود، احتمال التهاب، لخته شدن خون (ترومبوزه شدن) و حتی ایجاد زخم افزایش می‌یابد.
رابطه مقعدی
رابطه مقعدی می‌تواند باعث ایجاد زخم مقعد شود، زیرا بافت‌های ناحیه مقعد بسیار ظریف و حساس هستند که برخلاف واژن برای کشش و اصطکاک طراحی نشده‌اند. در نتیجه هرگونه فشار یا ورود جسم خارجی می‌تواند باعث خراش، ترک، التهاب یا پارگی سطحی در این ناحیه شود. اگر این رابطه بدون آمادگی، بدون روان‌کننده مناسب یا با خشونت انجام شود، احتمال آسیب به‌مراتب بیشتر می‌شود. علاوه بر ایجاد زخم فیشر رابطه مقعدی می‌تواند خطر بروز عفونت، التهاب و حتی تشدید بیماری‌هایی مثل شقاق و بواسیر را افزایش دهد.
بیماری‌های التهابی روده
بیماری‌های التهابی روده مانند کرون و کولیت اولسراتیو می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد زخم مقعد باشند. این بیماری‌ها باعث التهاب مزمن در دیواره دستگاه گوارش می‌شوند و زمانی که التهاب به ناحیه رکتوم و مقعد می‌رسد، بافت‌ها نازک، حساس و آسیب‌پذیر می‌شوند. در چنین شرایطی حتی دفع طبیعی نیز می‌تواند باعث شقاق، خراش یا زخم‌های دردناک شود. علاوه بر این اسهال‌های مکرر، ترشحات التهابی و کاهش خون‌رسانی در این بیماران، روند آسیب را تشدید کرده و درمان را کندتر می‌کند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع بیماری‌های مقعدی
علائم زخم مقعدی
علائم زخم مقعدی یا فیشر مقعدی معمولا واضح و مشخص هستند و بیشتر با درد و ناراحتی همراه هستند. به همین دلیل اگر هرگونه ناهنجاری در این ناحیه مشاهده کردید بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص مراجعه کنید. علائم زخم مقعدی عبارتند از:
- درد شدید هنگام دفع مدفوع: یکی از شاخص‌ترین علائم زخم مقعدی است که معمولا بعد از دفع نیز چند دقیقه ادامه دارد.
- خونریزی جزئی: معمولا خون روشن روی مدفوع یا روی دستمال دیده می‌شود ولی مقدار آن کم است.
- خارش و سوزش مقعد: تحریک و التهاب پوست اطراف زخم باعث خارش و سوزش می‌شود.
- ترک یا شکاف قابل مشاهده: در بعضی موارد می‌توان زخم مقعد را با چشم دید مخصوصا در زخم‌های حاد.
- تورم و التهاب: با پیشرفت زخم معمولا اطراف مقعد کمی متورم و قرمز می‌شود.
انواع زخم مقعدی
انواع زخم مقعدی بر اساس علت، محل و شدت آسیب به چند دسته تقسیم می‌شوند. شناخت این انواع کمک می‌کند علت دقیق مشکل مشخص شده و بهترین روش درمان انتخاب شود. انواع زخم مقعدی عبارتند از:
شقاق یا فیشر مقعدی (Anal Fissure)
شقاق یا فیشر مقعدی (Anal Fissure) یک ترک یا بریدگی باریک و بسیار دردناک در ناحیه مقعد است که معمولا هنگام عبور مدفوع سفت یا فشار بیش از حد در دفع ایجاد می‌شود. این ترک در لایه سطحی کانال مقعد به وجود می‌آید و می‌تواند باعث درد تیرکشنده هنگام دفع، خونریزی روشن، سوزش و اسپاسم عضلات مقعد شود. شقاق در مرحله اولیه یا حاد با درمان‌های ساده و مراقبت‌های خانگی بهبود پیدا می‌کند. اما اگر بیش از ۶ هفته ادامه یابد، مزمن شده و ممکن است نیاز به درمان‌های تخصصی‌تری مانند لیزر یا تزریق بوتاکس داشته باشد.
زخم‌های ناشی از بواسیر (Hemorrhoidal Ulcers)
زخم‌های ناشی از بواسیر به زخم‌هایی گفته می‌شود که به‌صورت ثانویه در اثر تورم، التهاب یا فشار رگ‌های هموروئیدی (بواسیر) ایجاد می‌شوند. وقتی رگ‌های مقعدی متورم و ملتهب می‌شوند پوست یا مخاط اطراف آن کشیده و آسیب‌پذیر می‌گردد. در برخی موارد تشکیل لخته خون (ترومبوز) یا التهاب شدید باعث باز شدن پوست و ایجاد زخم می‌شود. این زخم‌ها با درد، خونریزی روشن هنگام دفع، سوزش و التهاب موضعی همراه هستند و اگر به‌موقع درمان نشوند می‌توانند عمیق‌تر شده و بهبودی آنها طولانی شود.
زخم‌های ناشی از عفونت‌ها
زخم‌های ناشی از عفونت‌ها در ناحیه مقعد به زخم‌هایی گفته می‌شود که به دلیل فعالیت میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا ایجاد می‌شوند. باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها می‌توانند باعث التهاب، تخریب بافت و فرسایش پوست و مخاط مقعد شوند. برخی از شایع‌ترین عفونت‌های مقعدی که می‌توانند زخم ایجاد کنند شامل:
- هرپس سیمپلکس (HSV): ویروس هرپس می‌تواند باعث ایجاد تاول‌های دردناک و زخم‌های سطحی شود.
- عفونت‌های باکتریایی: باکتری‌هایی مانند استرپتوکوک یا استافیلوکوک می‌توانند سبب آبسه یا زخم چرکی در اطراف مقعد شوند.
- عفونت‌های قارچی یا انگلی: در مواردی که رطوبت و محیط مناسب برای رشد قارچ یا انگل فراهم باشد، زخم و التهاب ایجاد می‌شود.
- ویروس پاپیلوم انسانی (HPV): با ایجاد زگیل یا ضایعات مخاطی، زمینه آسیب و زخم فرام خواهد شد.
زخم مقعدی به دلیل تروما یا آسیب فیزیکی
زخم ناشی از تروما یا آسیب فیزیکی به آسیب‌هایی گفته می‌شود که به‌طور مستقیم به بافت‌های حساس ناحیه مقعد وارد می‌شوند و باعث ترک یا زخم می‌گردند. فشار و کشش بیش از حد می‌تواند بافت مقعد را دچار پارگی سطحی یا عمیق کند، هر جسم خارجی که باعث بافت تحریک یا آسیب بافت مقعد شود و برخی روش‌های درمانی یا جراحی در ناحیه مقعد به‌صورت موقت باعث زخم یا ترک پوست می‌شوند.
زخم‌های سرطانی
زخم‌های سرطانی ناحیه مقعد یکی از نادرترین اما جدی‌ترین انواع زخم‌های مقعدی هستند که معمولا در اثر تومورهای بدخیم مقعد یا رکتوم ایجاد می‌شوند. این زخم‌ها معمولاً با زخم‌های معمولی تفاوت دارند، زیرا برخلاف زخم‌های شقاق یا ناشی از یبوست، زخم‌های سرطانی مقاوم به درمان‌های معمول هستند. لبه‌های زخم نامنظم، ضخیم یا سخت هستند و ممکن است ترشح بدبو یا خونریزی مداوم داشته باشند و با کاهش وزن، خستگی مفرط، تغییر عادات دفع و گاهی درد همراه هستند.
روش‌های تشخیص زخم مقعد
روش‌های تشخیص زخم مقعد شامل بررسی دقیق بالینی و استفاده از ابزارهای تخصصی برای تعیین نوع، شدت و علت زخم است. تشخیص به‌موقع باعث انتخاب درمان مناسب و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌شود. در ابتدا پزشک ناحیه مقعد را از نظر ظاهر زخم، عمق، التهاب، تورم و ترشح بررسی می‌کند.لمس ناحیه به تشخیص شقاق، بواسیر، آبسه یا زخم‌های ناشی از تروما کمک می‌کند. برخی از روش‌های تشخیص زخم مقعد عبارتند از:
- آنوسکوپی (Anoscopy): یک لوله کوتاه و روشن وارد کانال مقعد می‌شود تا پزشک بتواند داخل کانال و ابتدای رکتوم را مشاهده کند. برای تشخیص شقاق داخلی، هموروئید داخلی، زخم‌های عفونی و تغییرات غیرطبیعی کاربرد دارد.
- سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی (Sigmoidoscopy/Colonoscopy): در صورت وجود علائم مزمن، خونریزی یا احتمال بیماری‌های التهابی روده و بدخیمی، بررسی طولانی‌تر رکتوم و روده بزرگ انجام می‌شود.
- آزمایش‌های تکمیلی (Laboratory Tests): در صورت مشکوک بودن به عفونت یا بیماری التهابی روده، آزمایش خون، کشت میکروبی یا تست‌های ویروسی انجام می‌شود. بررسی سطح التهاب یا عفونت می‌تواند در تشخیص علت کمک‌کننده باشد.
- تصویربرداری پزشکی (Imaging): در موارد پیچیده مانند آبسه‌های عمیق، زخم‌های ناشی از بیماری کرون یا تومور، سونوگرافی اندوآنال، MRI یا CT اسکن استفاده می‌شود.
راه‌های درمان زخم مقعدی
راه‌های درمان زخم مقعدی بستگی به نوع، علت و شدت زخم دارد. هدف درمان، کاهش درد، تسریع بهبود و پیشگیری از عود یا عوارض است. این روش‌ها به دو دسته غیرجراحی، دارویی و جراحی تقسیم می‌شوند. برخی از مهم‌ترین راه‌های درمان زخم مقعدی عبارتند از:
درمان غیر جراحی زخم مقعد
مصرف غذای پر فیبر (میوه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار) برای نرم کردن مدفوع می‌تواند به درمان زخم مقعدی کمک بسیار زیادی کند. نوشیدن آب کافی جهت جلوگیری از یبوست، اجتناب از فشار زیاد هنگام دفع برای کاهش فشار روی دیواره مقعد و پیشگیری از تشدید زخم موثر است. انجام برخی از اقدامات مانند نشستن در آب گرم ۱۰ الی ۱۵ دقیقه و چند بار در روز برای کاهش درد و اسپاسم عضلات مقعد به درمان یبوست یا اسهال، عفونت‌ها، بیماری‌های التهابی روده و سایر عوامل زمینه‌ای کمک بسیار زیادی خواهد کرد.
درمان دارویی
درمان دارویی زخم مقعد معمولا در مرحله اولیه یا زخم‌های حاد کاربرد دارد و هدف آن کاهش درد، التهاب، اسپاسم عضلات مقعد و تسریع بهبود بافت آسیب‌دیده است. این روش‌ها غالبا همراه با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی به کار می‌روند. انواع داروهایی که برای درمان زخم مقعد به کار می‌رود شامل:
- پمادهای بی‌حس‌کننده مانند لیدوکائین برای کاهش فوری درد و سوزش هنگام دفع
- پمادهای ترمیم‌کننده و ضد التهاب برای تسریع فرآیند ترمیم زخم
- پمادهای حاوی نیترات یا کرم‌های گشادکننده عضله داخلی مقعد
- کرم‌های ضد هموروئید برای کاهش تورم و التهاب
- ملین‌ها و نرم‌کننده‌های مدفوع که به پیشگیری از یبوست و کاهش فشار روی زخم کمک می‌کند.
- مسکن‌های خوراکی مثل استامینوفن یا NSAIDs
- آنتی‌بیوتیک‌ها
- حمام سیتز با آب گرم
- مصرف مداوم آب و رژیم غذایی پر فیبر
درمان جراحی
درمان جراحی زخم مقعدی زمانی توصیه می‌شود که زخم مزمن یا مقاوم به درمان‌های دارویی و کم‌تهاجمی باشد. هدف جراحی، کاهش اسپاسم عضلات مقعد، افزایش جریان خون موضعی و تسریع ترمیم زخم است. انواع جراحی زخم مقعد شامل:
- شقاقکتومی (Fissurectomy): حذف بافت زخم و پوست آسیب‌دیده که باعث تحریک طبیعی و کاهش درد می‌شود.
- اسفنکتروتومی داخلی جانبی (Lateral Internal Sphincterotomy): در این روش برش کوچکی در عضله اسفنکتر داخلی مقعد ایجاد می‌شود تا باعث کاهش فشار و اسپاسم شود.
- جراحی همراه با لیزر: استفاده از لیزر برای برداشتن بافت آسیب‌دیده کاربرد دارد. مخصوصا برای زخم‌های مزمن، مقاوم یا بیمارانی که می‌خواهند دوره نقاهت کوتاه باشد.
برای زخم مقعد چه پمادی خوبه؟
پمادهای مختلفی برای درمان زخم مقعدی وجود دارد. اما انتخاب پماد مناسب به نوع زخم (حاد یا مزمن)، شدت، علت زمینه‌ای و وضعیت بیمار بستگی دارد. در ادامه می‌توانید با چند پماد رایج برای زخم مقعد (شقاق) آشنا شوید که شامل:
- پماد نیتروگلیسرین (Glyceryl Trinitrate – GTN): باعث گشاد شدن عروق و کاهش فشار عضلانی مقعد می‌شود. اما عوارضی مثل سردرد را به همراه دارد.
- پماد دیلتیازم (Diltiazem) ۲٪: این پماد برای کاهش درد است که برای شقاق مزمن بسیار موثر است.
- ژل یا پمادهای مرطوب‌کننده (مثل Rectocare Gel): یک ژل محافظتی حاوی ترکیبات ترمیم‌کننده مثل آلوئه‌ورا، ویتامین E است که به بهبود زخم، تسکین درد و جلوگیری از خشکی کمک می‌کند.
- پمادهای گیاهی یا ترکیبی (مثل پماد آنتی فیشر رینای سبز): برخی پمادها ترکیبی از گیاهان ضدالتهاب، نرم‌کننده‌ها و ضدعفونی‌کننده‌ها دارند. مانند پماد آنتی فیشر رینای سبز که در ترکیب آن عصاره بابونه، بروملین و روغن فندق دیده شده است.
شیاف برای درمان زخم مقعد خوب است؟
بله، در بعضی از موارد شیاف می‌تواند مفید باشد، مخصوصا اگر زخم داخل کانال مقعد (شقاق داخلی) باشد یا زمانی که دارویی لازم است از داخل مقعد آزاد شود و به بافت عمقی‌تر برسد بهتر است از شیاف استفاده شود البته با تجویز و دستور پزشک باید این کار انجام شود. زیرا همه شیاف‌ها مناسب شقاق نیستند. این موضوع به نوع زخم و وضعیت جسمی بیمار نیز بستگی خواهد داشت.
عوارض زخم مقعدی
یکی از مهم‌ترین عوارض زخم مقعدی درد شدید هنگام مدفوع کردن است. درد می‌تواند باعث ترس از دفع و به دنبال آن یبوست شدیدتر شود، که چرخه آسیب را تشدید می‌کند. از دیگر عوارض فیشر مقعدی که می‌توان به آن اشاره کرد عبارتند از:
| عوارض زخم مقعد | توضیحات |
| خونریزی مقعدی | معمولا خون روشن روی مدفوع یا دستمال دیده می‌شود. خونریزی مداوم می‌تواند منجر به کم‌خونی خفیف شود. |
| اسپاسم عضلات مقعدی | زخم باعث انقباض عضله اسفنکتر داخلی می‌شود. این اسپاسم جریان خون را کاهش داده و روند بهبود زخم را کند یا ناموفق می‌کند. |
| تبدیل شقاق حاد به مزمن | زخم‌هایی که بیش از ۶ هفته طول می‌کشند، مزمن می‌شوند. زخم مزمن لبه‌های سخت، چروکیده و مقاوم به درمان دارویی پیدا می‌کند. |
| عفونت ثانویه | در صورت رعایت نکردن بهداشت یا وجود شرایط زمینه‌ای، باکتری‌ها می‌توانند زخم را آلوده کنند. |
| بروز آبسه یا فیستول مقعدی | اگر عفونت پیشرفت کند، به شکل آبسه یا مسیر غیرطبیعی (فیستول) تبدیل شود که نیاز به درمان جراحی دارد. |
اقدامات پیشگیری از ابتلا به زخم مقعدی
اقدامات پیشگیری از ابتلا به زخم مقعدی به طور عمده به کاهش فشار و تحریک ناحیه مقعد و حفظ سلامت بافت‌های آن متمرکز است. رعایت این نکات می‌تواند احتمال ایجاد شقاق، بواسیر یا سایر زخم‌ها را به طور چشمگیری کاهش دهد:
- مصرف فیبر کافی (میوه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار) برای نرم شدن مدفوع و کاهش فشار هنگام دفع.
- نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب روزانه برای جلوگیری از یبوست.
- اجتناب از مصرف غذاهای تند و ادویه‌دار که باعث تحریک ناحیه مقعد شود.
- در صورت یبوست، استفاده از ملین‌های ملایم و نرم‌کننده مدفوع تحت نظر پزشک.
- کنترل اسهال مزمن با اصلاح رژیم غذایی و درمان علل زمینه‌ای.
- شستشو با آب ولرم پس از دفع مدفوع و خشک کردن ملایم ناحیه.
- از زور زدن طولانی و فشار شدید هنگام اجابت مزاج خودداری کنید.
- ورزش منظم به بهبود حرکات روده و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
- در صورت نیاز به نشستن طولانی، از بالشتک‌های نرم یا تغییر وضعیت مکرر استفاده کنید.
- درمان سریع بواسیر، بیماری‌های التهابی روده، عفونت‌ها یا آسیب‌های مقعدی.
- پرهیز از رابطه مقعدی
کلام پایانی
زخم مقعدی یا شقاق اگر به موقع تشخیص و درمان نشود، می‌تواند باعث درد مزمن، خونریزی و کاهش کیفیت زندگی شود. خوشبختانه با روش‌های درمانی مدرن از داروهای موضعی و شیاف تا لیزر و تزریق بوتاکس، امکان بهبود سریع و بدون عارضه وجود دارد. رعایت بهداشت، اصلاح رژیم غذایی و کنترل عوامل زمینه‌ای می‌تواند از ابتلا یا بازگشت این مشکل جلوگیری کند. اما برای درمان مطمئن و تخصصی مشاوره تخصصی بهتر است به پزشک مراجعه کنید. دکتر رضا قاسمیان با تجربه و تخصص فراوان در درمان زخم مقعدی می‌تواند در این زمینه به شما کمک بسیار زیادی کند. با مراجعه به دکتر قاسمیان می‌توانید درد، سوزش و مشکلات ناشی از زخم مقعدی را سریعا کاهش دهید.
سوالات متداول
در صورت درد شدید، خونریزی مداوم، ترشح یا عدم بهبود پس از ۲ تا۳ هفته مراقبت خانگی، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است.
بله علائم اولیه مانند خونریزی و درد می‌توانند مشابه باشند، اما شقاق معمولا ترک باریک و درد تیرکشنده هنگام دفع دارد.
خیر، زخم مقعدی شقاق معمولا خوش‌خیم است، اما زخم‌های مقاوم و طولانی‌مدت باید توسط پزشک بررسی شوند تا علل بدخیم احتمالی رد شود.
در صورت رعایت نکردن بهداشت یا وجود شرایط زمینه‌ای، زخم می‌تواند آلوده شود و آبسه یا ترشح چرکی ایجاد کند.
دیدگاهتان را بنویسید